OSMANLI’DAN CUMHURİYET’E POZİTİVİZM: TERAKKİ VE BATILILAŞMA / Yrd. Doç. Dr. ENES KABAKÇI
Enes Kabakçı, konuşmasının başlangıcında pozitivizmi tanımladı ve pozitivizmi ortaya çıkaran şartları genel hatlarını ortaya koydu. Pozitivizmin, Fransız İhtilâli sonrasında Fransız toplumundaki düzensizliğe bir çözüm olarak ortaya çıktığını belirtti. Osmanlı münevverlerinin pozitivizm ile tanışmasının ise bu sayede olduğunu söyleyen Enes Kabakçı, August Comte ve haleflerinin “nizam” timsali olan Doğu toplumlarına duydukları ilginin nedenlerini açıkladı. Comte ve “Batı Pozitivist Kurulu”nu kuran haleflerinin, “insanlık dini”ni dünyaya yaymak için Doğu toplumlarında sağlanmış olan düzenden yararlanmak istediğinin altını çizdi. Bu amaçla Rus Çarı Nikola’ya ve Mustafa Reşit Paşa’ya Comte tarafından “insanlık dinin tebliğini” içeren mektuplar yazıldığını ekledi.
Osmanlı münevverlerinin pozitivizmle tanışmasında Fransız pozitivistlerin payı olduğunu vurgulayan Kabakçı, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e pozitivizmin üç halinin olduğundan bahsetti. Beşir Fuad ile kitabî olmayan bir tanışma yapılmışsa da, Osmanlı münevverleri arasında pozitivizmin tanınmasında Ahmet Rıza Bey’in etkili olduğuna nakletti. Sarsılan bir imparatorlukta münevverlerin bir çözüm arayışı içinde olduklarını ve Ahmet Rıza Bey ile Jön Türklerin bir kısmının bu çözümü pozitivizmde gördüğünü söyledi. İkinci Meşrutiyet’in ilan edildiği 1908’e kadar pozitivizmin siyasi olarak ele alındığının üzerinde duran Kabakçı; 1908 sonrasında ise Ahmet Şuayb’ın önderliğinde entelektüel bir pozitivizm oluşturma, pozitivizmin felsefî altyapısını irdeleme çabalarının görüldüğünü belirtti. Enes Kabakçı, pozitivizmin Osmanlı’daki üçüncü halinin ise Ziya (Gökalp) Bey tarafından devletin ve toplumun hizmetine sunulmak üzere kullanıldığını anlattı.
Konuşmanın videosu için devamına tıklayınız.